Trụ sở chính: 88 Nguyễn Sơn, Long Biên, Hà Nội.
Tết cổ truyền là dịp lễ quan trọng bậc nhất trong đời sống văn hóa và tinh thần của người Việt Nam. Không đơn thuần là thời khắc giao thừa giữa năm cũ và năm mới, Tết Nguyên Đán còn là dịp để mỗi người con đất Việt tưởng nhớ về cội nguồn, tổ tiên và kết nối các thành viên trong gia đình.
Điều đáng chú ý là dù phong tục Tết đã được duy trì qua hàng nghìn năm, nhưng vẫn còn nhiều khía cạnh thú vị mà ít người biết đến. Theo nghiên cứu của Viện Văn hóa Dân gian năm 2025, có đến 68% người Việt hiện đại không nắm rõ nguồn gốc và ý nghĩa sâu xa của nhiều nghi lễ truyền thống trong dịp Tết.
Bài viết này sẽ khám phá những điều ít ai biết về Tết cổ truyền, từ nguồn gốc lịch sử đến những phong tục đặc biệt theo vùng miền, cũng như vai trò của lịch Tết trong các chiến dịch tri ân doanh nghiệp hiện đại.
Nguồn gốc và ý nghĩa của phong tục Tết
Tết Nguyên Đán có lịch sử hơn 4000 năm, bắt nguồn từ tín ngưỡng nông nghiệp cổ đại. Theo các tài liệu lịch sử, Tết cổ truyền khởi đầu là nghi lễ cầu mong mùa màng tốt tươi khi bắt đầu chu kỳ canh tác mới.
GS. Trần Ngọc Thêm, chuyên gia nghiên cứu văn hóa dân gian, chia sẻ: “Phong tục Tết không chỉ là dịp vui chơi, mà còn chứa đựng triết lý sâu sắc về vòng tuần hoàn của vũ trụ và sự tái sinh của vạn vật. Người Việt tin rằng cách thức bắt đầu năm mới sẽ ảnh hưởng đến vận mệnh cả năm, từ đó hình thành nên hệ thống kiêng kỵ ngày Tết phức tạp.”
Một điều ít ai biết là các phong tục Tết đã thay đổi đáng kể qua các triều đại. Vào thời Lý-Trần (thế kỷ 11-14), Tết còn có các nghi lễ như “Lễ tế Giao” do vua chủ trì để cầu mong quốc thái dân an. Đến thời Nguyễn, Tết cổ truyền đã định hình với hầu hết các nghi thức như hiện nay.
Năm 2024, cuộc khảo sát của Đại học Quốc gia Hà Nội với 1,500 người tham gia cho thấy chỉ 22% số người được hỏi có thể giải thích đúng ý nghĩa của việc cúng ông Công ông Táo – một trong những nghi lễ quan trọng mở đầu cho chuỗi hoạt động đón Tết.
Những nghi thức truyền thống ít người biết đến
Bên cạnh những phong tục phổ biến như gói bánh chưng, dọn nhà, chưng hoa đào hoa mai, còn có nhiều nghi thức Tết cổ truyền đặc biệt đang dần bị lãng quên:
1. Lễ Khai Ấn
Lễ Khai Ấn là nghi thức được thực hiện vào sáng mùng 1 Tết tại một số đền, chùa lớn. Đây là dịp để các quan chức hành chính xưa kia “khai ấn” – mở dấu ấn triện đầu năm, biểu tượng cho sự khởi đầu công việc quan với tinh thần mới.
Bà Nguyễn Thị Minh, 72 tuổi, cư dân Hà Nội chia sẻ: “Thời bà nội tôi, gia đình luôn đi xem lễ Khai Ấn ở đền Bà Kiệu. Người ta tin rằng nếu xin được chữ từ buổi lễ này sẽ gặp nhiều may mắn cả năm. Giờ ít người biết đến phong tục này lắm.”
2. Xông đất theo Tử vi Phong thủy
Không chỉ đơn thuần là việc người đầu tiên bước vào nhà năm mới, phong tục xông đất còn liên quan đến cả một hệ thống tử vi phong thủy phức tạp. Theo đó, người xông đất cần được lựa chọn dựa trên sự tương hợp giữa năm sinh, mệnh quái và phương vị của gia chủ.
Nghiên cứu năm 2025 của Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Dân gian chỉ ra rằng chỉ khoảng 15% gia đình hiện đại vẫn duy trì việc lựa chọn người xông đất theo đúng quy tắc truyền thống.
3. Lễ Khai Bút
Lễ Khai Bút diễn ra vào sáng mùng 1 Tết, khi người Việt thực hiện nét chữ đầu tiên trong năm mới. Các học giả, nhà nho xưa đặc biệt coi trọng nghi thức này, tin rằng việc viết chữ đẹp vào thời khắc đầu năm sẽ mang lại may mắn trong học hành, thi cử.
Ông Phạm Văn Tuấn, giáo viên dạy thư pháp tại Hà Nội nhận xét: “Ngày nay, Lễ Khai Bút đã được hiện đại hóa thành các hoạt động xin chữ đầu năm tại các hội chữ xuân. Tuy nhiên, ý nghĩa sâu xa về việc rèn luyện trí tuệ và đức hạnh đã phai nhạt nhiều.”
4. Cúng Mộc Dục
Nghi lễ Mộc Dục (tắm gội) là phong tục Tết ít được nhắc đến nhưng mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Vào ngày 30 tháng Chạp, người xưa thực hiện nghi thức tắm gội, thay quần áo mới để gột rửa những điều không may của năm cũ, sẵn sàng đón năm mới với diện mạo tươi mới.
Một trường hợp điển hình là gia đình cụ Trần Văn Hòa (85 tuổi) ở Nam Định vẫn duy trì nghi lễ này: “Cả nhà tôi đều tắm bằng nước lá mùi và bưởi vào chiều 30 Tết. Chúng tôi tin rằng việc này sẽ giúp xua đuổi vận xui và mang lại sức khỏe cho cả năm.”
Lịch Tết và vai trò trong các chiến dịch tri ân
Lịch Tết không chỉ là vật dụng đếm ngày tháng mà còn là một phần không thể thiếu trong văn hóa Tết cổ truyền. Từ những cuốn lịch bloc đặt trên bàn đến những tấm lịch treo tường với hình ảnh mang ý nghĩa may mắn, lịch Tết đã trở thành biểu tượng cho sự khởi đầu mới.
Lịch sử của lịch Tết trong văn hóa Việt
Lịch Tết truyền thống của Việt Nam vốn dựa trên hệ thống âm lịch, ghi chép cả ngày tháng âm và dương, các ngày lễ, tiết khí và các ngày hoàng đạo – hắc đạo. Những cuốn lịch xưa còn chứa đựng cả tri thức dân gian về thời tiết, mùa vụ và các điềm báo phong tục.
Theo tài liệu từ Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, những cuốn lịch âm dương đầu tiên xuất hiện từ thế kỷ 15, được chép tay bởi các nhà thiên văn triều đình và chỉ dành cho vua quan sử dụng. Đến thế kỷ 19, lịch Tết mới bắt đầu phổ biến trong dân gian.
Lịch Tết trong chiến dịch tri ân doanh nghiệp
Từ những năm 1990, lịch Tết đã trở thành công cụ marketing hiệu quả và là phương tiện tri ân khách hàng phổ biến của các doanh nghiệp Việt Nam.
Theo khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp Nhỏ và Vừa Việt Nam năm 2025, có đến 78% doanh nghiệp lựa chọn lịch Tết làm quà tặng khách hàng và đối tác trong dịp cuối năm. Lý do chính là vì:
- Tính thực dụng cao: Lịch Tết được sử dụng hàng ngày, giúp thương hiệu hiện diện liên tục trong tầm mắt khách hàng.
- Chi phí hợp lý: So với các quà tặng doanh nghiệp khác, lịch Tết có mức giá phù hợp với nhiều ngân sách.
- Khả năng cá nhân hóa: Doanh nghiệp có thể in ấn thông điệp, hình ảnh thương hiệu và thông tin liên hệ một cách linh hoạt.
- Giá trị văn hóa: Lịch Tết kết nối với phong tục truyền thống, tạo cảm giác gần gũi và tôn trọng đối với người nhận.
Chị Nguyễn Thị Phương, Giám đốc Marketing của một công ty thương mại điện tử tại TP.HCM chia sẻ: “Dù chúng tôi là doanh nghiệp công nghệ, nhưng lịch Tết vẫn là món quà tri ân không thể thiếu trong chiến dịch cuối năm. Đặc biệt, chúng tôi thấy rằng những mẫu lịch kết hợp giữa phong tục Tết cổ truyền và thông điệp hiện đại luôn nhận được phản hồi tích cực từ khách hàng.”
Xu hướng lịch Tết hiện đại trong chiến dịch tri ân
Theo dữ liệu từ các công ty in ấn lớn, xu hướng lịch Tết năm 2026 đang có những chuyển biến đáng chú ý:
- Lịch Tết điện tử: Ứng dụng công nghệ AR (Thực tế tăng cường) cho phép người dùng quét mã QR trên lịch giấy để xem thêm nội dung số hóa về phong tục Tết, video chúc mừng từ doanh nghiệp.
- Lịch Tết sinh thái: Làm từ giấy tái chế, mực in thân thiện môi trường, thể hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
- Lịch đa chức năng: Kết hợp lịch với sổ tay, bộ lập kế hoạch hoặc các công cụ văn phòng khác.
- Lịch nghệ thuật: Trưng bày tác phẩm của các nghệ sĩ trẻ hoặc hình ảnh về phong tục Tết cổ truyền từ góc nhìn đương đại.
Ông Trần Minh Đức, chuyên gia tư vấn thương hiệu nhận định: “Năm 2026, chúng tôi thấy rằng những mẫu lịch Tết kể câu chuyện về văn hóa truyền thống nhưng được thể hiện bằng ngôn ngữ hiện đại đang rất được ưa chuộng. Đây là cách doanh nghiệp thể hiện sự tôn trọng đối với văn hóa dân tộc đồng thời khẳng định vị thế thương hiệu của mình.”
Tuy nhiên, bên cạnh những phong tục quen thuộc như cúng gia tiên, gói bánh chưng, hái lộc đầu năm, còn có rất nhiều phong tục truyền thống đã dần bị lãng quên, nhưng lại mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Hãy cùng khám phá những phong tục Tết ít ai biết mà đầy ý nghĩa.
1. Lễ “kỵ nhất” ngày Tết
Trong những ngày đầu năm mới, có nhiều điều người Việt rất kiêng kỵ với mong muốn cả năm gặp may mắn, tránh xui xẻo.
Một trong những điều “kỵ nhất” chính là không quét nhà vào mùng 1. Người xưa tin rằng, nếu quét nhà vào ngày này, tài lộc sẽ theo bụi bẩn mà đi, khiến gia đình lâm vào cảnh khó khăn. Vì thế, vào ngày cuối năm, các gia đình đều dọn dẹp thật sạch sẽ để không phải làm việc này trong mấy ngày Tết.
Còn một điều thú vị nữa, đó là “kiêng mượn tiền” trong ba ngày Tết. Người ta cho rằng, nếu bạn cho mượn tiền trong dịp này, cả năm sau sẽ không tích lũy được tài sản, luôn trong tình trạng thiếu trước hụt sau.
2. Tục “xông đất” – chọn người mở đường cho cả năm
“Xông đất” là một phong tục đặc biệt mà người Việt từ lâu đã coi trọng. Sau thời khắc giao thừa, người đầu tiên bước chân vào nhà sẽ được xem là người “xông đất”, người mở đầu cho một năm mới.
Gia chủ thường rất kỹ lưỡng trong việc chọn người này, dựa trên những yếu tố như tuổi tác, mệnh hợp với gia đình, và tính cách của họ.
Bởi lẽ, người ta tin rằng, nếu người “xông đất” là người tốt tính, phúc đức, gia đình sẽ có một năm an khang, thịnh vượng.
Trong thời đại hiện nay, nhiều người coi tục lệ này đã dần bị lãng quên hoặc đơn giản hơn rất nhiều, nhưng trong tiềm thức của người Việt, đây vẫn là một nghi thức không thể thiếu.
3. Tục cúng tiễn ông Công ông Táo về trời
Hình ảnh ông Công ông Táo cưỡi cá chép về trời đã trở thành biểu tượng quen thuộc mỗi dịp Tết đến. Theo dân gian, vào ngày 23 tháng Chạp, các Táo quân sẽ rời khỏi gian bếp của mỗi gia đình để lên trời, báo cáo mọi việc tốt xấu trong một năm qua.
Đây là phong tục mang đậm triết lý tâm linh, thể hiện sự tôn trọng của con người với vị thần cai quản việc bếp núc, cuộc sống gia đình.
Điều ít ai biết là người Việt xưa không chỉ dâng cá chép mà còn dâng nước, một loại lễ vật đặc biệt để ông Công ông Táo có đủ nước ngọt trên hành trình về trời. Đó là một phong tục thể hiện lòng biết ơn và kính trọng thiên nhiên, nguồn sống của con người.
4. Phong tục hái lộc đầu năm – cầu may mắn từ thiên nhiên
Hái lộc đầu năm là một phong tục đẹp, bắt nguồn từ tín ngưỡng thiên nhiên của người Việt. Sau đêm giao thừa, mọi người thường ra đường, tìm những cành cây non, nhỏ bé để mang về nhà với ý nghĩa rước lộc, cầu mong cho một năm mới dồi dào tài lộc, sức khỏe.
Ngày nay, hình ảnh hái lộc thường thấy ở những ngôi chùa hoặc đền thờ, nhưng ít ai biết rằng phong tục này xuất phát từ việc con người kính trọng và mong cầu sự hài hòa với thiên nhiên.
Thậm chí, trước đây, người ta còn mang cành lộc về và đặt trên bàn thờ gia tiên, coi đó như một biểu tượng của sự may mắn được chúc phúc từ trời đất.
5. Tục lì xì – nhiều hơn là một món quà
Chắc hẳn ai trong chúng ta cũng từng vui mừng khi nhận được bao lì xì đỏ vào ngày Tết. Nhưng ít ai biết rằng phong tục lì xì có nguồn gốc từ tục lệ “mừng tuổi” với mong ước trẻ em sẽ nhận được sự chúc phúc, lớn lên khỏe mạnh, ngoan ngoãn. Màu đỏ của bao lì xì tượng trưng cho sự may mắn, xua đuổi tà ma và mang lại tài lộc.
Phong tục Tết theo vùng miền: Những nét đặc sắc
Một điều ít ai biết là phong tục Tết có sự khác biệt đáng kể giữa các vùng miền, phản ánh đặc trưng văn hóa và điều kiện tự nhiên của từng khu vực.
Miền Bắc: Cội nguồn phong tục Tết cổ truyền
Miền Bắc được xem là nơi lưu giữ phong tục Tết nguyên bản nhất với:
- Cây nêu: Một phong tục cổ đặc trưng của miền Bắc, cây nêu được cắm trước cửa nhà vào ngày 23 tháng Chạp và hạ vào ngày mùng 7 tháng Giêng. Người dân tin rằng cây nêu sẽ xua đuổi tà ma, bảo vệ gia đình.
- Câu đối đỏ: Việc dán câu đối đỏ (còn gọi là câu liễn) thể hiện mong ước về may mắn, tài lộc cho năm mới.
- Hoa đào: Không chỉ là vật trang trí, hoa đào còn mang ý nghĩa xua đuổi ma quỷ, mang lại may mắn.
Bà Lê Thị Ngân, 75 tuổi, người Hà Nội kể: “Thời tôi còn nhỏ, mỗi gia đình đều phải tự làm bánh chưng. Đàn ông lo chặt lá, phụ nữ nhặt gạo, rửa đỗ. Cả làng thức trắng đêm nấu bánh, vừa nấu vừa kể chuyện cổ tích. Đó là ký ức đẹp nhất về Tết cổ truyền mà tôi còn nhớ.”
Miền Trung: Phong tục Tết mang dấu ấn hoàng tộc
Miền Trung, đặc biệt là Huế – kinh đô cũ, vẫn duy trì nhiều nghi lễ Tết mang đậm dấu ấn cung đình:
- Cúng Giao Thừa ngoài trời: Khác với miền Bắc, người miền Trung thường làm lễ cúng giao thừa ngoài sân, hướng về phía Nam để đón các vị thần vào nhà.
- Mâm ngũ quả miền Trung thường có hình dáng thấp và dẹt, các loại quả được xếp theo quy tắc nghiêm ngặt.
- Bánh tét: Thay vì bánh chưng vuông, người miền Trung chuộng bánh tét hình trụ tròn.
Ông Phan Thanh Hải, nguyên Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế chia sẻ: “Các nghi lễ Tết ở Huế vẫn còn lưu giữ nghi thức cung đình như lễ cúng tổ tiên kéo dài 3 ngày với các món ăn cầu kỳ, tế lễ theo đúng nghi thức xưa. Đây là điều ít ai biết về sự khác biệt trong cách đón Tết của người Huế.”
Miền Nam: Phong tục Tết đa dạng văn hóa
Miền Nam với đặc điểm là vùng đất mới, nơi giao thoa nhiều nền văn hóa, có phong tục Tết pha trộn nhiều yếu tố:
- Hoa mai vàng: Thay vì hoa đào, người miền Nam chuộng hoa mai vàng với ý nghĩa mang lại tài lộc, thịnh vượng.
- Dưa hấu khắc chữ: Một phong tục độc đáo là khắc chữ Tài, Lộc, Phúc, Thọ lên vỏ dưa hấu khi còn non. Khi dưa chín, những chữ này nổi lên màu trắng trên nền đỏ của dưa.
- Múa lân trên cột cao: Đây là nghi thức đặc sắc vào dịp Tết, thể hiện sự dũng mãnh và cầu mong năm mới nhiều may mắn.
Chị Trần Thị Minh Tâm, chủ cửa hàng hoa Tết ở Quận 5, TP.HCM kể: “Khách hàng gốc Hoa ở đây rất coi trọng việc chưng hoa Tết theo phong thủy. Họ thường chọn những cây quất với nhiều quả và hoa mai có 5 cánh đều đặn, tượng trưng cho ngũ phúc lâm môn (năm điều phúc đến nhà).”
Bảo tồn văn hóa Tết cổ truyền trong thời đại hiện nay
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hiện đại hóa, việc bảo tồn phong tục Tết cổ truyền đang đối mặt với nhiều thách thức. Theo khảo sát của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch năm 2025, 63% người trẻ Việt Nam (18-25 tuổi) chỉ hiểu một cách hời hợt về ý nghĩa của các nghi lễ truyền thống ngày Tết.
Những thách thức trong việc bảo tồn phong tục Tết
- Lối sống hiện đại: Nhịp sống nhanh và áp lực công việc khiến nhiều người không có thời gian thực hiện đầy đủ các nghi lễ truyền thống.
- Ảnh hưởng văn hóa nước ngoài: Các lễ hội phương Tây như Valentine, Halloween, Giáng sinh ngày càng được giới trẻ Việt ưa chuộng.
- Đô thị hóa: Không gian sống thu hẹp ở các thành phố lớn hạn chế việc thực hiện một số phong tục Tết cần không gian rộng.
- Sự phát triển của công nghệ: Truyền thông xã hội và giải trí số đang dần thay thế các hoạt động giao lưu, trò chơi dân gian ngày Tết.
Sáng kiến bảo tồn văn hóa Tết cổ truyền
Nhận thức được tầm quan trọng của việc gìn giữ phong tục Tết, nhiều tổ chức, cá nhân đã có những nỗ lực đáng ghi nhận:
- Số hóa di sản: Dự án “Tết Việt số hóa” của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đã tạo ra bản đồ tương tác về phong tục Tết theo vùng miền, giúp người dùng dễ dàng tìm hiểu thông qua thiết bị di động.
- Giáo dục di sản trong trường học: Từ năm học 2024-2025, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa nội dung về văn hóa Tết cổ truyền vào chương trình giáo dục phổ thông.
- Phục dựng lễ hội truyền thống: Nhiều địa phương đã khôi phục các lễ hội Tết như Hội Lim (Bắc Ninh), Hội Gióng (Hà Nội), tạo cơ hội cho người dân, đặc biệt là giới trẻ, trải nghiệm không khí Tết xưa.
- Sáng tạo từ truyền thống: Các nghệ sĩ trẻ đã tìm cách tái hiện phong tục Tết qua nghệ thuật đương đại, từ điện ảnh, âm nhạc đến nghệ thuật thị giác.
Anh Nguyễn Hoàng Giang, đồng sáng lập dự án “Tết Ta” chia sẻ: “Chúng tôi tạo ra các workshop hướng dẫn giới trẻ làm bánh chưng, viết thư pháp, trang trí nhà cửa theo phong cách truyền thống. Điều đáng mừng là số lượng người tham gia tăng 40% mỗi năm, cho thấy giới trẻ vẫn rất quan tâm đến văn hóa Tết nếu được tiếp cận bằng cách thú vị.”
Phong tục Tết cổ truyền không chỉ là những tập quán được lưu truyền qua nhiều thế hệ mà còn là báu vật vô giá của dân tộc Việt Nam. Những điều ít ai biết về Tết càng khiến chúng ta thêm trân trọng giá trị văn hóa cha ông để lại.
Trong thời đại số hóa và toàn cầu hóa, việc hiểu đúng và đủ về văn hóa Tết cổ truyền giúp chúng ta không chỉ duy trì bản sắc dân tộc mà còn tìm thấy ý nghĩa sâu sắc trong cuộc sống hiện đại. Dù phong tục Tết có thể được điều chỉnh để phù hợp với hoàn cảnh mới, nhưng tinh thần cốt lõi của Tết – sự đoàn viên, lòng biết ơn tổ tiên và niềm hy vọng vào khởi đầu mới – vẫn luôn được gìn giữ trong trái tim mỗi người Việt.
Như GS. Trần Ngọc Thêm từng nói: “Tết cổ truyền là sợi dây kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai của dân tộc. Hiểu về Tết chính là hiểu về cội nguồn và bản sắc của chính mình.”
Bài viết do In Ấn Ánh Dương biên soạn, chuyên cung cấp dịch vụ in lịch Tết chất lượng cao, thiết kế độc đáo cho các chiến dịch tri ân khách hàng.
Thông tin liên hệ:
Địa chỉ: 88 Nguyễn Sơn, Ngọc Lâm, Long Biên, Hà Nội
Hotline: 0981.081.786
Email: kdanhduong88@gmail.com
Website: https://indepanhduong.com/
Facebook: Công Ty In Ấn Ánh Dương
